Modderdag

Ik bracht een indrukwekkende ochtend door met lezen in de NRC, die me weer eens deed beseffen hoe modderig het allemaal is. Ik werd van links naar rechts geslingerd en weer terug, met een lange uitstap naar de Filipijnen en een kort verblijf in de Verenigde Staten. Erg vrolijk werd ik er niet van, en het weer werkte ook al niet mee.

(Dit wordt een lange overpeinzing, maar dat heeft een reden.)

Het begon natuurlijk in Den Haag, waar het moddergooiseizoen afgelopen dinsdag officieel werd geopend.

Floor Rusman trapt af op ‘de 2’, de feitelijke opening van de dikke zaterdagskrant (de voorpagina bestaat dan doorgaans en ook vandaag uit foto’s en wat leaders). Ik lees haar columns altijd. Vandaag ging het over het aanzien van de kiezer. Ze spreekt de verwachting uit dat die ook in het komende seizoen wel weer naar de mond zal worden gepraat, maar niet voor vol zal worden aangezien.

Rechts van Rusman een artikel over de verbintenis tussen de VVD en de PVV, die immers voortkwam uit de rechtervleugel van de liberalen. Het is al twintig jaar een moeizame relatie: enerzijds wil de VVD graag opbieden tegen het rechtse geluid van Wilders, anderzijds zijn er VVD’ers die niets moeten hebben van de blubber op rechts. Rutte deed de rechter voordeur stevig op slot na zijn ervaringen met ‘wegloper’ Wilders. Yesilgöz hing een touwtje uit de brievenbus, dat ze nog niet heeft weggehaald. De moddersporen in de buurt van de ijskast heeft ze ook niet opgeruimd.

Dan, op pagina 4, een samenvatting van de wedstrijd tussen de rijkste modderworstelaars op aarde: maffiabaas Trump en zijn voormalige consigliere Musk — een strijd waarbij ons parlement verbleekt tot een steriele stilteruimte.

Op pagina 7 het verhaal van voetballer Brian Brobbey, die enige tijd werd afgeperst volgens ‘de methode Holleeder’. Die komt erop neer dat een crimineel zegt dat-ie voor jou een probleem (dat er niet is) heeft opgelost en dat dat je veel geld gaat kosten want anders wordt er met meer dan alleen maar modder gegooid.

Economisch redacteur Marike Stellinga heeft het ook al over de beloftes de we kunnen verwachten in het lopende moddergooiseizoen. Gratis bier, waarschijnlijk, want dat hoort bij een sportevenement. Maar wenselijk is dat niet, stelt Stellinga.

Op pagina 18 een interview met raadsheer Ybo Buruma, die vanwege zijn leeftijd afscheid neemt van de Hoge Raad. Buruma kwam bij zijn benoeming in 2011 in aanvaring met Geert Wilders, die hij eerder had vergeleken met Mussolini. Wilders probeerde de aanstelling van Buruma te blokkeren via een stemming in het parlement, maar die kluit modder miste doel. Buruma maakt zich zorgen over de staat van de rechtsstaat: “Het gemak waarmee sommige ministers rechterlijke beslissingen naast zich neerleggen is beangstigend.”

Meteen na dit interview een lang artikel over de Filipijnen, waar duizenden ‘cyberslaven’ in flats worden gedwongen om per telefoon en internet nietsvermoedende burgers in de modder te duwen. Wie onder de maat presteert krijgt straf, niet zelden fysiek. Onder het bewind van Duterte werd de (veelal Chinese) maffiosi die dit organiseren geen strobreed in de weggelegd. Na een regime change gloort er wat licht aan de horizon, maar het probleem is nog niet weg.

Columniste Caroline de Gruyter heeft het ook over regime change, maar dan eentje die ons vanuit de VS wordt aangezegd. We zijn het alweer vergeten, maar de secondant van de maffiabaas uit Washington kwam in februari in München uitleggen dat ‘woke’ Europa de grootste bedreiging vormde voor westerse waarden en democratie. Een adviseur van het State Department borduurt daarop voort in een onlangs gepubliceerd stuk: “Europe has devolved into a hotbed of digital censorship, mass migration, restrictions on religious freedom, and numerous other assaults on democratic self-governance.”[¹] En die modder gaat niet over radicaal-rechtse bewegingen die op een paar plekken in Europa aan de macht zijn.

Het katern Opinie & Debat maakt het er niet vrolijker op. Columniste Josette Daemen maakt onderscheid tussen de letter van de wet en de geest van de wet. Het eerste gaat om een blinde interpretatie van de wet, het tweede om wat er (waarschijnlijk) bedoeld is met de wet. Er zijn steeds meer mensen die ‘slim’ gebruik maken van de wet en daar dan, bijvoorbeeld, belastingvoordeeltjes mee halen. Dat is dan belastingontwijking, geen ontduiking — dat laatste is namelijk wél strijdig met de wet, het eerste niet. Maar die slimmigheidjes zijn volgens Daemen wel degelijk immoreel, want strijdig met de geest van de wet. Die belastingontwijking levert de staat steeds minder op voor het publieke goed. En de impliciete goedkeuring, door dit gedrag ‘slim’ te noemen, zal dat alleen maar erger maken.

En dan is er nog de kop boven het hoofdredactionele commentaar: “Ontluisterende Haagse taferelen doen het aanzien van de democratie geen goed”. Die ontluistering slaat niet op het debat naar aanleiding van de val van het kabinet-Schoof. Dat was vooral voor de bühne; de blikken zijn al vooruit gericht op de aanstaande Kamerverkiezingen, de deelnemers lopen zich warm voor het volgende potje moddergooien. Het gaat over de taferelen die zich in de afgelopen twee jaar hebben voorgedaan: de aanloop naar en de prestaties van het kabinet, en wat die hebben gedaan voor het vertrouwen van de kiezer.

*

Geen vrolijk overzicht, deze modderpoel. En waar sta ik? Aan de oever van die poel — en welke oever dan — of er middenin?

Ik wordt heen en weer geslingerd, dat zei ik al.

Ik krijg op voorhand pukkeltjes van de zin ‘er moet recht gedaan worden aan de stem van de kiezer,’ die we de komende tijd ongetwijfeld weer veel gaan horen.

Tja. Eén op de vier kiezers heeft de vorige keer wel gestemd op een partij die in haar programma standpunten verkondigt die gewoon lijnrecht ingaan tegen onze Grondwet en die de rechtstaat ondermijnen. Een partij die al jaren allerhande leugens verkoopt — soms handig verpakt, maar desalniettemin: leugens.

Een voorbeeld, waarvan bij mij in ieder geval de bloeddruk stijgt. In dat debat van afgelopen woensdag verkondigde Wilders de leugen dat hij “volgens mij voor het eerst in de geschiedenis” als leider van de partij die de verkiezingen won, geen premier werd. Onzin, het kwam al elf keer eerder voor, en bovendien gebeurde het daarbij driemaal dat de partij die de verkiezingen won überhaupt niet in de regering kwam.[²] Zou Wilders dat niet weten? Als het langst zittende kamerlid?[³] En zou niemand het hem verteld hebben toen de kwestie vorig jaar speelde en ook toen al werd geroepen dat het niet eerlijk was dat Wilders geen premier zou worden?

Kom nou toch, ik geloof dat niet. Ik denk dat Wilders dondersgoed weet hoe de vork in de steel steekt. Ik zeg dus dat het een leugen is. Maar bij zijn aanhang zal het lekker landen: zie je wel, iedereen is tegen Geert!

Drie van elke vier kiezers heeft de vorige keer niet op Wilders gestemd. Moet er aan al die stemmen geen recht gedaan worden? En is het trouwens niet ook aan de kiezer om zich een beetje op de hoogte te stellen van de realiteit? En als-ie dat niet doet, moeten we dan nog steeds rekening houden met zijn stem? Moet je dan aan een talkshowtafel roepen dat het een schande is, of moet je uitleggen hoe de dingen écht werken?

Waar ik me echt zorgen over maak, dat is de staat van de rechtsstaat. Toen dit kabinet van start ging, verdween een deel van Wilders’ plannen in ‘de ijskast’. Terecht zeiden toen al mensen: dingen zet je alleen in de ijskast als je ze op een later moment nog eens wilt opdienen (en ik dacht daar ook zo over). Dat is wel gebleken.

Vergeet even het tienpuntenplan dat Wilders als kwak dunne modder over het kabinet smeet. Denk even terug aan al die incidenten waarbij de PVV een kwalijke rol speelde. Hoe Wilders meermalen aandrong op het vertrek van de Amsterdamse burgemeester Halsema (iets waar de politiek niet over gaat). Hoe hij de Raad van State afdeed als ‘ongekozen bureaucraten’, nadat ze het prutswerk van PVV-minister Faber hadden beoordeeld (iets waar de Raad van State wél over gaat).

Voor de goede orde: aan het begin van de rit hadden de coalitiepartijen verklaard dat de rechtsstaat, Grondwet, gerechtelijke uitspraken en internationale verdragen gerespecteerd zouden worden. Alle coalitiegenoten hebben in de loop van de tijd wel op enige wijze tegen die belofte gezondigd, maar de PVV ging ruim aan kop.

Is dat dan erg? Je kunt er toch immers voor kiezen om de dingen anders te gaan doen? Wetten veranderen, zelfs de Grondwet verandert met enige regelmaat — sinds Wilders in de Kamer kwam, zijn er tien Grondwetsherzieningen geweest. En bovendien: er waren toch grote problemen die opgelost moesten worden?

Dat er verandering is, is niet erg. De vrijheid die we als individuele burgers nu hebben, hebben we omdat burgers vóór ons bereid waren tot verandering. Het gaat mis wanneer de verandering geen uitbreiding van de vrijheid is, maar juist een beperking.

Ironisch genoeg is het juist de Partij voor de Vrijheid die er een handje van heeft vrijheden te willen beperken, en dan vooral vrijheden van anderen. Ze hebben de wind mee: overal in de wereld zijn er lieden aan de macht die het mes willen zetten in de vrijheden van anderen dan zijzelf. Als je van een zaterdagse NRC nog niet sikkeneurig genoeg wordt, dan kan ik van harte de New York Times aanbevelen: dan lees je pas in detail waar de maffiabaas in het Witte Huis allemaal mee bezig is, en dan ben je ergens heel blij dat het bij ons incompetente prutsers van het kaliber Marjolein Faber zijn.

En zeker, er waren grote problemen, en die zijn er nog steeds, ondanks alle beloften dat die snel zouden worden opgelost (en nu met de extra leugen dat dat komt door de linkse oppositie). Maar om de rechtsstaat opzij te schuiven moeten de problemen wel echt heel erg groot zijn. En dat waren ze niet, in ieder geval niet de problemen die Wilders ons aanpraatte.[⁴]

*

Moet ik nog uitleggen waarom dat leeslijstje uit de NRC waarmee ik dit stuk begon, mijn aandacht trok?

Ja, ik maak me net als Buruma zorgen over de rechtsstaat. De noodwet die Faber probeerde door te voeren werd terecht afgeschoten, maar Faber en Wilders deden vervolgens alles om een asielcrisis te veroorzaken die alsnog een noodwet zou kunnen rechtvaardigen — in die zin is een vergelijking tussen Wilders en Mussolini zeker terecht.[⁵]

Ik maak me net als Rusman en Stellinga zorgen over wat de komende verkiezingscampagne ons gaat brengen. Ik vrees dat de VVD deze keer niet doet wat Rutte in 2012 wel deed: de deur op slot doen en daarna op slot hóúden voor de PVV.

Ik maak me ook zorgen over de chantagetechnieken die Wilders keer op keer toepast. Hij praat ons een probleem aan dat er niet is, en wie hem tegenspreekt of erger nog, tegenwerkt, kan ervan langs krijgen.

Tegelijkertijd maak ik me zorgen over de politieke wereld buiten Nederland. De Amerikaanse maffiabaas is druk bezig om de VS om te vormen naar zijn voorbeeld. In Europa staan zijn klonen in de rij te trappelen van ongeduld om het hier dunnetjes over te doen — vergeet niet: Wilders was altijd een fan van de maffiaas, zoals hij ook gecharmeerd was van Poetin.

Ja, we kunnen wetten veranderen, maar de vraag blijft of sommige van de door Wilders en de zijnen voorgestelde veranderingen niet immoreel zijn? En hoe immoreel is het om iemand buiten de deur te houden als-ie voor de tweede keer een puinhoop heeft aangericht en zich niet heeft gehouden aan de afspraken die daar van tevoren over waren gemaakt?

*

En dat artikel over de Filipijnen, hoe past dat in deze zorgelijke toestand?

Een week of twee geleden werd ik gebeld door een mij onbekend nummer. Meestal heb ik mijn telefoon op ‘stil’ staan, alleen mensen die ik ken komen daar doorheen. Maar nu lichtte het scherm toevallig op toen ik de telefoon voor me had liggen.

Een dame met een zwaar Aziatisch accent, die zich voorstelde als Mary Connelly of zoiets, namens een of andere crypo-bank. En of ik me ervan bewust was dat er een groot bedrag aan bitcoins op die bank was gestort dat voor mij bedoeld was.

“O please,” zei ik, “I have no dealings with crypto, I have no bitcoins waiting for me, you are just trying to rip me off. Good day to you.” En ik hing op.

Ik had wel een vermoeden wat het geplande scenario van ‘Mary’ geweest zou zijn: enorm bedrag, tienduizenden dollars of zo, moest snel worden overgeboekt want anders was het weg, en ‘Mary’ kon me wel helpen met opzetten van een crypto-wallet, die dan weer aan mijn reguliere bankrekening zou worden gekoppeld, en om die wallet te activeren moest ik er even snel een heel klein beetje geld naartoe overmaken — wacht, ‘Mary’ kon me daar wel bij helpen. En aan het einde van de rit was mijn bankrekening leeg, en die wallet met mijn banksaldo niet meer voor mij toegankelijk.

Ik kende ‘Mary’ niet, maar ik stelde me voor dat het een geldezel was die zich door slinkse praatjes had laten verleiden tot dit soort ongein. En ik nam me voor om, als ik weer zo’n struikrover aan de lijn zou krijgen, eens op diens gemoed in te praten, in de vage hoop dat de Mary-van-dienst die avond met tranen in de ogen zou besluiten het nóóit meer te doen.

Dat artikel in de NRC deed me beseffen hoe diep de struikrovende Mary’s van deze wereld in de modder zitten. Cyberslaven, zo worden ze in het artikel genoemd. Met valse voorwendselen naar de Filipijnen gelokt en daar opgesloten in bewaakte compounds, slecht of niet betaald, bedreigd of gemarteld als ze de targets van de dag niet halen.

De politie die onlangs zo’n compound ontruimde, trof er bij de vele telefoons en beeldschermen ook briefjes aan, met teksten die de slaven konden gebruiken om vertrouwen te winnen. “If you wanna learn about crypto, there’s a chance, we can gain a lot tonight.” Maar ook: “Sometimes I wander around Edinburgh when weather is nice.”

De Filipijnen staan niet erg bekend om hun rechtsstatelijke vermogens. Op de index van het World Justice Project staat het in 2024 met een score van 0,46 op plaats 99 van 142.[⁶] 

President Duterte maakte naam als populist. Uit het NOS-bericht waarin zijn verkiezing tot president in mei 2016 werd besproken: “Hij heeft beloofd binnen een paar maanden een einde te maken aan de problemen op de Filipijnen, zoals criminaliteit, corruptie en armoede.”[⁷] Alweer zo’n populist die beloftes doet waar vervolgens weinig van terecht komt. De criminaliteit pakte Duterte aan door doodseskaders op pad te sturen die vermeende drugscriminelen zonder pardon en al helemaal zonder proces executeerden. Aan de corruptie en armoede veranderde weinig. Sinds dit voorjaar zit Duterte in Den Haag in een cel van het Internationale Strafhof. Iemand die het niet zo nauw meent met de rechtsstaat, maar dat moet kunnen want ‘we hebben grote problemen’.

Precies het verhaal dat de Amerikaanse maffiabaas nu houdt: er zijn grote problemen in de VS, het land wordt overspoeld door illegale en boosaardige immigranten en door enorme hoeveelheden drugs, terwijl iedereen, echt iedereen, bezig is de VS in de modder te duwen.

Trump heeft inmiddels 157 presidentiële decreten getekend, en bij veel van die decreten passeert hij het Congres met als argument dat er sprake is van een noodtoestand.

Dat is de tactiek van opkomende dictators. Mussolini deed het. Hitler deed het. Lenin en Stalin deden het. Mao deed het. Roep dat het volk, het land, de staat, de natie ernstig worden bedreigd en je hebt de rechtvaardiging voor alles wat je doet.

Begrijp me goed: niet ieder beroep op een noodtoestand is de opmaat voor een dictatuur. Soms is iets duidelijk een noodtoestand: denk aan onze eigen Watersnoodramp van 1953. Soms kun je je met reden afvragen of een noodwet écht gerechtvaardigd was, zonder dat er meteen sprake is van een poging de rechtsstaat te ondermijnen: zie de avondklok tijdens de coronacrisis. Maar bezie altijd de context waarin er een beroep op de noodtoestand wordt gedaan, en herken de patronen.

Wat dat betreft spreekt Ybo Buruma wijze woorden in de NRC: “Democratisch gekozen politici kunnen de rechtsstaat beschadigen als zij de wil van het volk boven het belang van de rechtsstaat plaatsen. Dan neemt de meerderheid een beslissing, zonder oog te hebben voor wat dat betekent voor individuele burgers die de klos zijn. Dat hebben we in Polen en Hongarije zien gebeuren, en dat zie je nu in de Verenigde Staten. Een democratie kan zichzelf de nek omdraaien.”

Waar ik me zorgen over maak is dat ook in de komende verkiezingscampagne weer veel te weinig aandacht zal zijn voor dat wezenlijke van de rechtstaat. Dat die er voor iedereen is, niet alleen voor jou; en dat jij daar soms last van kunt hebben, maar dat het veel erger is als je last krijgt van een rechtsstaat die er niet (meer) is. Dat het beschermen daarvan dus voorop zou moeten staan. En dat lui die met leugenachtige uitspraken anders beweren, jouw stem niet verdienen.

Maar het zal ook deze keer waarschijnlijk vooral over modder gaan…